Bennaxi

Su chi abarrat de su campu sportivu in bennaxi de MassamaIat a bastai a cumprendi ita bolit nai bennaxi, iat a bastai a sciri ita est su bennaxi, iat a tocai a connosci unu pagu de sa giografia de sa Sardìnnia, de sa giografia de is logu nostrus, iat a tocai a dda connosci unu pagu prus a fundu.
In scola s’ant imparau sa stòria antiga e moderna e sa giografia de su mundu, ma de sa stòria nostra e de sa giografia de is logu nostrus ndi scideus pagu. Custu est unu dannu mannu meda, ca po fai beni, po arraxonai e po decidi ita boleus e ita iat essi mellus a fai non teneus s’esperientzia chi s’agiudat, s’ammancat s’imparu e su scramentu de sa stòria. S’ammancat sa connoscèntzia de is logus, de sa giografia de is logus e non cumprendeus ita est mellus a fai in d-unu logu e ita est mellus in d-unu àteru, ita si podit fai in bennaxi e ita si podit fai in gregori, ita in monti e ita in pranu, ita in mari e ita acanta de frùmini. Non connosceus is logus e sa giografia nostra duncas non teneus sa sabiesa chi iat a serbiri po arraxonai e po decidi de s’imperu de sa terra.

Scideus, ca ddu eus studiau me in scola, de su frùmini Nilu e de sa civilidadi egitzia, scideus ca custa civilidadi est nàscia e durada prus de tremila annus gràtzias a custu frùmini mannu chi bogàt unda e nudriàt sa terra e fintzas a innui arribàt s’unda si podiat traballai sa terra chi donàt frutus e lori meda e prus de una borta dònnia annu.
Narat Erodotu ”s’Egitu est un’arregalu de su frùmini Nilu”, e ddu naràt po nai ca no ddui at a essi pòtziu essi Egitu chena de su Nilu ca fut su frùmini chi iat fatu nasci e sighiat a donai vida a cussa civilidadi, su frùmini e s’opera de is òminis chi traballànt sa terra.
Eus cumprèndiu beni custa stòria ca si dda ant imparada beni me in scola, s’ant nau a fini a fini comenti s’acua de su frùmini sciundiàt sa terra e comenti custa abarràt bella e saliosa.
Pagu eus imparau e pagu scideus de sa giografia sarda. Su frùmini Tirsu est su prus mannu in Sardìnnia, prus piticu meda de su Nilu aici e totu comenti sa Sardìnnia est prus pitica meda de s’Egitu, ma mancai prus piticu su Tirsu puru bogàt unda, sciundiàt sa terra e dda lassàt bella de traballai e is òminis dda ant traballada po millenas e millenas de annus e custa terra at donau vida e at donau a papai a is sardus in sa stòria.
Sa baddi de su frùmini Nilu fut s’Egitu antigu, sa baddi de su frùmini Tirsu est su bennaxi, sa baddi bàscia de su frùmini Tirsu est su bennaxi: cussu tretu de terra anca su frùmini bogàt s’unda, sciustu e traballau dònnia annu de seculus e seculus de òminis chi biviant in biddas fraigadas oru-oru de su bennaxi, Nuraxinieddu, Massama, Siamajori, Sabarussa. Custa biddas funt asusu de sa lacana intra su bennaxi e su gregori, tenint su bennaxi a cantoni de su frùmini e su gregori a s’àteru cantoni.
Asusu de custa lacana curriat sa Via Maxima, curriat in su logu asciutu.

Fintzas a 50-60 annus a oi nemus aiat mai postu unu matoni in su bennaxi chi fut traballau pramu a pramu e a su tempus nostru est arribau lìmpiu, ìnnidu, ma in tempus nostru est arribada sa modernidadi e eus pentzau de essi onniputentis (totuboderosus), eus pentzau de essi is meris de su mundu, cun sa modernidadi eus pentzau ca non abisongiat a connosci sa stòria e sa giografia de is logu nostrus, ma cussas de su mundu mannu e i leis de sa tènnica e de s’inginneria s’iant nau ca podeiaus fai, fraigai e strantaxai òberas in dònnia logu ca sa tènnica fut avantzada su progressu fut mannu e nudda fut impossìbili po s’òmini modernu.
Duncas eus cumentzau a fai òberas fintzas in bennaxi, e candu serbiat su campu sportivu in sa bidda de Massama ddu ant fatu in bennaxi, ca sa terra fut de totus e non tocat a spendi po ndi comporai in àteru logu.
-Boleis su campu sportivu… e terra ndi teneis? Ah is argiolas est de totus, ddu fadeus innias!
Unu frastimu! Eus giogau po annus cun s’àcua a genugus e eus custrintu a is chi beniant a si biri gioghendi a benni a botas a su campu sportivu.
In su bennaxi s’àcua non benit sceti de su celu ma ndi bessit de terra puru, s’àcua caminat asuta a pilu a pilu de terra. Narànt in domu ca in d-unu masoni chi teniant in bàsciu de cresia ddoi fut unu putzu chi in s’ierru portàt s’àcua a paris terra.

Conoscendi sa terra, su logu, sa giografia, a unu òmini sabiu mai ddi iat a benni a conca de fraigai cosa, unu campu sportivu o àtera cosa, in bennaxi, po contras a pustis de annus e annus de partidas de palloni in mesu de s’àcua ant fatu sa galera puru, sèmpiri in bennaxi. Naru deu dda iant ai pòtzia fai pagu pagu prus a susu, nossi, sèmpiri ingunis dda ant posta e candu fiant giai fendidda est bessia sa cartografia p.a.i. (chi bolit nai piano assetto idrogeologico) chi narat su chi totus is chi connoscint sa terra scidiant giai, narat ca cussu non est logu po costruì e po fai nudda, narat ca cussu est logu anca s’àcua ddu est e ddu at a essi sèmpiri. Non narat sa cartografia p.a.i. ca est terra bella de coltivai, non narat ca su bennaxi totu, sa baddi bàscia de su Tirsu, est unu de is logus, fortzis piticheddu, ma unu de is logus de is prus fèrtilis e saliosus de Europa. Non ddu narat sa cartografia p.a.i. e non narat nimancu ca est unu frastimu a sperdi terra bella aici asuta de su cimentu.

Oi ita narat su cumunu de Aristanis? Is polìticus, ita narant? Cali funt is determinus chi si pigant oi?
Funt, fortzis, po imperai a sa manera prus adata custa terra? Nossi. Oi si narant ca in bennaxi tocat a fai s’ecocentru, duncas àteru cimentu, àteru frastimu.
Deu non naru ca no est de fai s’ecocentru, naru ca chi est de fai tocat a ddu fai e su comunu de Aristanis at a aciapai un’arrogu de terra po ddu fai, chi siat puru aintru de is lacanas de su comunu sconciau de Massama.
Duncas deu no naru ca custa òbera no est de fai, naru ca est de fai, ma no est de fai in bennaxi, ca cussa est terra de manigiai cun s’arau e cun sa marra e si sa populatzioni de Massama narat chi bolit unu parcu, chi bolit arburis, chi arburis siant ca totu s’ateru no andat beni, non ddoi dexit.